معماري رازي، مسجد ، بازگشت اَپدَنه (گنبدخانه)

چكيده :

معماري ايراني پس از وروداسلام دستخوش تغييراتي بويژه در بناهاي عمومي بوده وبا ورود عنصري جديد و جايگزين بنام مسجد همراه شد. مساجداوليه در ايران طرحي ابتدايي وشبستانيداشتند اما در جزييات ، ساساني و پارتي بودند(شيوه ي خراساني). اين ايرانيزه شدن كه با تحركاتاجتمايي‏‏‎‏ وسياسي همراه بود ‏‎درشيوه ي رازي با احياي دوبارهي گنبدخانه به عنوان فضاي سنتي نيايشي ايرانيان ظاهر شد. ساخته شدن گنبدخانه ها بطور مستقل حاكي ازناديده گرفتن طرح شبستاني و بازگشت به معماري ساساني بود . در اين دوره گرايش به تغيير دادن طرحشبستاني بابازسازي شبستانهاي مسجد جامع اصفهان ( به صورت چهارايواني) كه در اثر آتشسوزي تخريب شده بودندبه منصه ظهوررسيد. ولي چهار ايواني كردن مساجد ديگر آن دوره( اردستان ‏-زواره و....)در كنار گنبدخانه اي كردنآنها انجام نشد. و اين گرايش ، به شكل به قوه باقي ماند تا در شيوه هاي آذري و اصفهاني به فعل درآيد.بنابر اين بازگشت گنبد خانه و مركزيت يافتن آن به عنوان فضاي اصلي نيايش ، گرايش به تغيير شبستان به طرح چهار ايواني وتحول ارگانيك طرح از مشخصههاي اصلي معماري رازي مي باشد. در اين دوره ‎غناي معماري مسجد به غناي فرهنگ اسلامي كمك شاياني كرد.و تحول ارگانيك طرح مسجد زمينه سازاين شد تا در دوره هاي بعدطرح مسجد از نخست با الگوي گنبدخانه اي-چهار ايواني ساخته شود.

واژه هاي كليدي: معماري رازي،مسجد،گنبد خانه،چهار ايوان،ارگانيك،شبستاني، مسجد جامع اصفهان،اردستان و زواره