كشف اولين شواهد يك بيماري انگلي

مسعود نظام‌آبادي، دانشجوي دكتري باستان‌انگل‌شناسي دانشگاه بزانسون فرانسه با همكاري دكتر مرجان مشكور، استاد ايراني اين دانشگاه و جمعي از محققان فرانسوي در اين پژوهش كه اولين مطالعه درخصوص بيماري‌هاي انگلي در محوطه‌هاي باستان‌شناسي فلات ايران است، موفق به كشف 12 تخم از كرم‌هاي انگلي موسوم به كرم‌كدو در موميايي طبيعي مرد نمكي شماره 5 چهرآباد زنجان شده است.

نظام‌آبادي در اين گفت‌و‌گو از باستان‌انگل‌شناسي، اطلاعات حاصل از اين علم و يافته‌هاي جالب خود درباره مرد نمكي شماره پنج مي‌گويد.

لطــفا كمي درباره زمينه تخصصي خود ـ باستان‌انگل‌شناسي ـ توضيح دهيد . يافتن انگل‌هاي باستاني چه كمكي به ما مي‌كند؟

هر يك از علوم ميان‌رشته‌اي كه با باستان‌شناسي در ارتباط هستند، تلاش مي‌كنند بخشي از تصويري را كه ما از گذشته خود جستجو مي‌كنيم، بازسازي كنند. در اين ميان باستان ‌انگل‌شناسي (و به عبارتي ديگر ديرين انگل‌شناسي) نيز سعي دارد به بررسي جنبه‌هايي از سلامتي، بهداشت، تغذيه، فرهنگ و آداب روزمره فردي و اجتماعي مردمان قديم بپردازد.

اين دانش كه حدود صد سال پيش توسط يك دانشمند آلماني به نام مارك آرماند رافر و با كشف بيماري انگلي شيستوزوما (تب حلزون) در يكي از موميايي‌هاي مصر پايه‌گذاري شد، تاكنون در باستان‌شناسي كشورهاي خاورميانه گسترش چنداني نيافته است. با اين حال، نتايج قابل توجه آن در مطالعات باستان‌شناسي اروپا و آمريكا روز‌به‌روز آشكارتر مي‌شود. پژوهش‌هاي باستان‌انگل‌شناسي با تركيب يافته‌هاي خود در مواد و محوطه‌هاي باستاني با اطلاعاتي كه از انگل‌شناسي امروزي در دست داريم، آگاهي ما را در مورد سبك زندگي مردمان قديم از منظر باستان‌شناسي تكميل مي‌كند.

پژوهش در اين شاخه ميان‌رشته‌اي كه در واقع زيرشاخه‌اي از علوم «زيست باستان‌شناسي» محسوب مي‌شود، مستلزم فراگيري باستان‌شناسي و علوم پيراپزشكي مرتبطي همچون علوم آزمايشگاهي و بهداشتي است چرا كه يافتن و تشخيص بقاياي شواهد انگلي همچون بندپايان، تك‌ياخته‌ها، DNA باستاني و تخم كرم‌هاي انگل‌ نياز به داشتن تخصص و تجربه آزمايشگاهي در علوم‌زيستي و پزشكي دارد.

علاوه بر اين، براي نمونه‌برداري صحيح از بافت‌هاي باستاني و همچنين ارائه يك تفسير باستان‌شناسانه دقيق از يافته‌هاي انگلي به دست‌آمده، تجربه كافي نظري و ميداني از دانش باستان‌شناسي ضروري است. مطالعه متون تاريخي مرتبط هم بايد همپاي بهره‌گيري از دانش روز انگل‌شناسي و باستان‌شناسي مد نظر قرار گيرد تا حداكثر نتايج و اطلاعات ممكن را حاصل كند.

ايده و طرح اوليه مطالعات باستان‌انگل‌شناسي در ايران توسط دكتر مرجان مشكور، اولين متخصص ايراني باستان‌جانورشناسي ارائه شد. ايشان با ارسال نمونه‌هايي از خاك محوطه گورستان باستاني خرند به يك آزمايشگاه باستان‌انگل‌شناسي در فرانسه براي اولين بار در سال 84 اين رشته پژوهشي را به جامعه باستان‌شناسي ايران معرفي كردند.

همچنين معرفي مختصري از ديرين‌انگل‌شناسي در يكي از خبرنامه‌هاي انجمن انگل‌شناسي دانشكده بهداشت در دانشگاه علوم پزشكي تهران توسط دكتر ميترا شربت‌خوري در همان سال صورت گرفت. من هم بعد از اخذ مدرك علوم آزمايشگاهي از دانشگاه علوم پزشكي ايران و سپس حشره‌شناسي پزشكي از دانشگاه علوم پزشكي تهران و با تجربه شغلي در آزمايشگاه‌هاي تشخيص طبي، پس از نگارش پايان‌نامه‌اي در زمينه باستان‌جانورشناسي در سال 88 به راهنمايي دكتر مرجان مشكور، مدرك كارشناسي ارشد باستان‌شناسي را با درجه عالي از دانشگاه آزاد تهران دريافت كردم. پس از آن با هدايت ايشان، مطالعات اوليه باستان‌انگل‌شناسي را در ايران آغاز كرده و همچنين جهت معرفي بيشتر اين رشته در دانشگاه‌هاي علوم‌پزشكي، به مدت دو سال به همكاري با گروه انگل‌شناسي دانشكده بهداشت در دانشگاه تهران و دكتر غلامرضا مولوي پرداختم. حاصل اين همكاري، ارائه يك مقاله مشترك با موضوع ايران در كارگاه آموزشي «باستان‌انگل‌شناسي در زمره روش‌هاي زيست‌باستان‌شناسي» در كشور فرانسه بود.